Edep ve Haya:
İnsanlığın Sessiz Muhafızları
Bir toplumun temelini sadece kanunlar ya da kurallar değil, aynı zamanda o toplumun bireylerinde kökleşmiş ahlaki değerler oluşturur. Bu değerlerin başında ise edep ve haya gelir. Modern çağda çoğu zaman unutulmaya yüz tutsa da, edep ve haya insanı insan yapan, kişiyi kalabalıklardan ayıran, insana içsel bir duruş kazandıran iki kadim erdemdir.
Edep, bir kişinin kendini, çevresini ve Yaradan’ını tanıma biçimidir. Oturmasını kalkmasını bilmek değildir yalnızca; sözün nerede başlayıp nerede susması gerektiğini bilmektir. Gözün nerede yere eğileceğini, elin nerede geri çekileceğini bilmektir. Edep, haddini bilmek, sınırını çizmek, başkasının sınırına riayet etmektir.
Haya ise insanın iç dünyasında bir tür utanma duygusu olarak filizlenir. Bu utanma, yüz kızartan bir zaaftan değil; ahlaki bir derinlikten doğar. Haya, kişinin hem Allah’a hem de insanlara karşı olan sorumluluğunun farkında olmasıdır. Öyle ki, haya sahibinin dili kolay kolay incitmez, eli kırmaz, bakışı rahatsız etmez. Haya, gözle görülmez ama varlığı her davranışta hissedilir.
Bugün, “açıklık”, “özgürlük” ya da “kendini ifade etme” kavramlarının arkasına sığınılarak edep ve haya değersizleştirilmeye çalışılıyor. Oysa insanın özgürlüğü, başkalarının haklarına zarar vermediği sürece anlamlıdır. Haddini bilmeyen bir cesaret, sonunda insanı hem kendine hem de topluma zarar verir.
Edep, bir süs değildir; aksine, hayat yolculuğunun olmazsa olmaz azığıdır. Haya ise bir zayıflık değil; kişilikli duruşun en güçlü ifadesidir.
Unutmayalım, insanı yücelten makamı, serveti ya da gücü değil; sahip olduğu edep ve haya duygusudur. Bu iki değerin kaybı, aslında insanlığın içten içe tükenişinin habercisidir. Ne kadar ilerlersek ilerleyelim, teknolojide, bilimde, sanatta ne kadar yol alırsak alalım, eğer edep ve haya elimizden kayarsa, gerçekte ilerlemiş değil, sadece savrulmuş oluruz.
Belki de bugün, yeni bir çağın eşiğinde değil; kaybettiğimiz değerleri arama çağının tam ortasındayız. Ve bu arayışta en çok ihtiyaç duyduğumuz şey, yeniden edep ve haya ile yoğrulmuş bir insanlık bilincidir.
